Onderzoekend en ontwerpend leren

Het vertrekpunt: nieuwsgierigheid en een onderzoekende houding

Kinderen verwerven natuurlijk kennis door verwondering en nieuwsgierigheid. Nieuwsgierigheid motiveert hen om te leren en vergemakkelijkt het onthouden van informatie. Met de activiteiten in deze handleiding geef je ruimte aan de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen en stimuleer je hun onderzoekende houding. Je moedigt kinderen aan om actief antwoorden te zoeken op hun eigen vragen en op vragen die je hen stelt. Kinderen leren meer van activiteiten die voor hen betekenisvol zijn en aansluiten bij hun leefwereld. Als je vertrekt vanuit de onderzoekende houding van kinderen, sluit je automatisch aan bij hun leefwereld en bevorder je diepgaand leren. Omgekeerd kun je de nieuwsgierigheid prikkelen door activiteiten betekenisvol te maken voor de kinderen.

Inspringen op individuele verschillen

Door onderzoekend en ontwerpend leren kun je tegemoetkomen aan verschillen tussen kinderen, hun individuele interesses en capaciteiten. Met de activiteiten in deze handleiding geef je ruimte voor die diversiteit. Het zijn geen kant-en-klare opdrachten met één juiste uitkomst, maar eerder (half)open activiteiten waarin kinderen hun eigen invulling kunnen geven. De talenten van kinderen kunnen op verschillende manieren tot uiting komen. Enkele voorbeelden zijn: kinderen die veel vragen stellen, kinderen die initiatief nemen en dingen uitproberen, kinderen die geduldig observeren, kinderen die handig zijn in het maken van dingen, kinderen die meedenken en verklaringen bedenken, kinderen die samen originele plannen bedenken, en kinderen die alles goed kunnen bijhouden en opschrijven. Door open en uitdagende activiteiten aan te bieden en open vragen te stellen, betrek je alle kinderen bij de activiteiten. Dit geldt zeker ook voor meer- en hoogbegaafde kinderen. Zij hebben vaak diepgaande interesses en kunnen goed creatief en analytisch denken. Ze zijn vaak meer betrokken bij activiteiten waarin ze zelf het initiatief kunnen nemen, bijvoorbeeld bij het formuleren van hun eigen onderzoeksvragen, het bedenken van oplossingen of het opstellen van een plan van aanpak. Onderzoekend en ontwerpend leren is bij uitstek geschikt voor deze groep kinderen.

Autonomie

Door onderzoekend en ontwerpend leren maken kinderen kennis met andere manieren van kennisverwerving. Ze ervaren hoe het is om onderzoek te doen (of te ontwerpen) en hoe bevredigend het is om zelf en samen met anderen nieuwe kennis en inzichten te verwerven. Het ontdekken van deze mogelijkheid en het vermogen om dit zelf te kunnen doen en vervolgens nieuwe vragen te stellen, is van groot belang.

Opbrengsten

De opbrengsten van onderzoekend en ontwerpend leren zijn divers. Kinderen ontwikkelen een onderzoekende houding, onderzoeks- en ontwerpvaardigheden en hogere denkvaardigheden. Ze verwerven specifieke kennisconcepten en kunnen bepaalde taal- en rekenvaardigheden in een concrete context oefenen. Bovendien doen ze ervaring op met diverse 21e-eeuwse vaardigheden.

Het ontwikkelen van een open en onderzoekende houding

Onderzoekend en ontwerpend leren is dé manier om ervoor te zorgen dat kinderen hun nieuwsgierige en onderzoekende houding verder ontwikkelen. Van der Rijst  identificeert zes componenten van een onderzoekende houding: willen weten, willen begrijpen, innovatief zijn, kritisch zijn, willen delen en willen bereiken. Door verschillende soorten onderzoekende en ontwerpende activiteiten uit te voeren, kun je deze aspecten van een onderzoekende houding stimuleren. Je kunt een beeld krijgen van deze aspecten door de SLO leerlijn "aspecten-wetenschappelijke-houding" te raadplegen (zie: bronnen). De getoonde gedragskenmerken zijn van toepassing op alle leeftijden, maar er worden ook aanvullende gedragskenmerken genoemd voor oudere kinderen.

Het ontwikkelen van onderzoeks- en ontwerpvaardigheden

Door bezig te zijn met onderzoekende en ontwerpende activiteiten ontwikkelen kinderen specifieke onderzoeks- en ontwerpvaardigheden. Voorbeelden van onderzoeksvaardigheden zijn experimenteren, observeren, ordenen, resultaten vastleggen, een onderzoekbare vraag stellen en een onderzoeksopzet bedenken. Voorbeelden van ontwerpvaardigheden zijn: iets ontwerpen, maken en testen, observeren, resultaten vastleggen en eisen bedenken waaraan een oplossing moet voldoen. Bij beide soorten activiteiten zijn kinderen bezig met redeneren, conclusies trekken en presenteren. Hierbij horen bepaalde denkwijzen, zoals denken in oorzaak en gevolg, denken in continuïteit en verandering, en denken in patronen. De vaardigheden komen aan bod in verschillende fasen van een onderzoekende of ontwerpende activiteit. Je kunt een beeld krijgen van deze vaardigheden door de SLO leerlijnen "onderzoeken" en "ontwerpen" te raadplegen, met name de kolommen 'vervolgens' en 'en verder'.

 

Het ontwikkelen van een open en onderzoekende mindset

Onderzoekend en ontwerpend leren is de ideale manier om ervoor te zorgen dat kinderen hun nieuwsgierigheid en onderzoekende houding verder ontwikkelen. Volgens Van der Rijst bestaat een onderzoekende houding uit zes componenten: willen weten, willen begrijpen, innovatief zijn, kritisch zijn, willen delen en willen bereiken. Door verschillende soorten onderzoekende en ontwerpende activiteiten uit te voeren, kun je deze aspecten van een onderzoekende houding stimuleren. Je kunt een beeld krijgen van deze aspecten door de SLO leerlijn "aspecten-wetenschappelijke-houding" te raadplegen. De getoonde gedragskenmerken zijn van toepassing op alle leeftijden, met aanvullende kenmerken voor oudere kinderen.

Ontwikkeling van onderzoeks- en ontwerpvaardigheden

Door betrokken te zijn bij onderzoekende en ontwerpende activiteiten ontwikkelen kinderen specifieke onderzoeks- en ontwerpvaardigheden. Voorbeelden van onderzoeksvaardigheden zijn experimenteren, observeren, ordenen, resultaten vastleggen, onderzoeksvragen stellen en onderzoeksopzetten bedenken. Voorbeelden van ontwerpvaardigheden zijn het ontwerpen, maken en testen van dingen, observeren, resultaten vastleggen en eisen bedenken waaraan een oplossing moet voldoen. Bij beide soorten activiteiten zijn kinderen bezig met redeneren, conclusies trekken en presenteren. Dit gaat gepaard met specifieke denkwijzen, zoals denken in oorzaak en gevolg, denken in continuïteit en verandering, en denken in patronen. De vaardigheden komen aan bod in verschillende stadia van onderzoekende of ontwerpende activiteiten. Je kunt een idee krijgen van deze vaardigheden door de SLO leerlijnen "onderzoeken" en "ontwerpen" te bekijken, met name de kolommen "vervolgens" en "en verder".

Inhoudelijke leerresultaten

Natuurlijk leidt onderzoekend en ontwerpend leren ook tot inhoudelijke leerresultaten. Kinderen verwerven specifieke kennis en inzichten. Ze leren bijvoorbeeld over de anatomie van vissen, glijden en wrijving, of lichtsterktes en geluidsniveaus. Het is belangrijk om te weten dat onderzoek aantoont dat kinderen die op een onderzoekende en ontwerpende manier leren, meer leren dan leerlingen aan wie alleen kant-en-klare kennis wordt overgedragen. Dit hangt echter af van een passende mate van begeleiding. De activiteiten in deze handleiding stellen kinderen in staat om inhoudelijke kennis op te doen vanuit hun eigen ervaringen. Ze verwerven kennis en inzichten die verbonden zijn met echte ervaringen, waardoor ze beter beklijven. Door aan te sluiten bij wat kinderen ervaren en kunnen verwoorden, wordt de inhoud grijpbaar voor hen en bouwen ze hun kennis en inzicht verder uit.

Ontwikkeling van andere vaardigheden

Onderzoeks- en ontwerpactiviteiten bieden volop gelegenheid om de hogere denkvaardigheden van kinderen te stimuleren. Kinderen bedenken verklaringen, doen voorspellingen, bedenken oplossingen en trekken conclusies. Ze maken plannen en presenteren hun resultaten. Dit vereist hogere orde denkvaardigheden zoals analyseren, evalueren en creëren.

De activiteiten doen ook een beroep op 21e-eeuwse vaardigheden, met name kritisch denken, oplossingsgericht denken en creatief denken. Daarnaast komen kinderen bij veel activiteiten in aanraking met andere 21e-eeuwse vaardigheden, zoals samenwerken, communiceren en ICT-vaardigheden.